Các tờ báo in đuối dần

Báo chí Việt Nam bắt đầu được “bung ra”, "thị trường hóa" từ đầu những năm 1990 của thế kỷ trước khi nhu cầu đọc của người dân được nâng cao, nhu cầu quảng cáo của doanh nghiệp nở rộ do kết quả của công cuộc Đổi mới.

Ở những tờ chính trị - xã hội hàng đầu như Tuổi trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong, Lao Động, hay những tờ kinh tế hàng đầu như Đầu tư, Thời báo Kinh tế Việt Nam, Thời báo Kinh tế Sài Gòn,… người ta phải xếp hàng dài để chờ đăng quảng cáo. Còn những tờ Công an TP.HCM, An ninh Thế giới, Tuổi trẻ… phát hành hàng trăm ngàn bản mỗi số.

Báo chí đang gặp khó khăn về nguồn thu

Không ít nhà báo nhớ lại, hồi đó họ nhận được nhuận bút trị giá cả vài chỉ vàng, thậm chí cao hơn cho bài phóng sự - điều mà giờ đây có nằm mơ cũng không thấy. Đỉnh cao đó không kéo dài do sự phát triển chóng mặt của công nghệ.

Trên thực tế, một số cơ quan báo chí của các cơ quan Đảng và Nhà nước được bao cấp về trụ sở, toàn bộ hoặc một phần kinh phí hoạt động. Một số cơ quan báo chí khác của các cơ quan Đảng và Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội được cơ quan chủ quản bao cấp một phần về trụ sở, hoạt động theo nguyên tắc tự cân đối thu chi. Trong số 300 cơ quan báo chí tự chủ về tài chính như nêu trên, cũng có không ít cơ quan vẫn được “bao cấp” ở mức độ nào đó.

Khi còn làm Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông cách đây một thập kỷ, ông Lê Doãn Hợp từng có ý tưởng thành lập một quỹ xuất bản có nguồn vốn từ ngân sách Nhà nước nhằm hỗ trợ cho hoạt động báo chí, xuất bản. Đó là ý tưởng tốt trong bối cảnh nhiều tờ báo in đã bắt đầu gặp  khó khăn về phát hành, quảng cáo, trong khi xu hướng chuyển sang báo điện tử cũng bắt đầu đi vào cao trào ở nhiều cơ quan báo chí mà vẫn chưa có nguồn thu để bù đắp chi phí. Tiếc là quỹ đó không ra được.

Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Võ Văn Thưởng

.

"Trong khi mạng xã hội, nhất là các tập đoàn công nghệ thông tin  truyền thông đang ngày càng xâm lấn, nắm giữ thị trường; quảng cáo trực tuyến, quảng cáo số ngày càng chứng tỏ là xu hướng chủ đạo, thì nhiều cơ quan báo chí nước ta không những tiếp tục khó khăn mà còn khó khăn nhiều hơn nữa".

Khi ông Lê Doãn Hợp có ý tưởng này, nhiều tờ báo in bắt đầu sa sút, trái ngược với sự phát triển của một vài báo trực tuyến. Lúc đó, internet đã vào Việt Nam được hơn 10 năm và xu thế làm báo trực tuyến bắt đầu nở rộ, kể cả ở các cơ quan có báo in truyền thống. Đáng tiếc là không nhiều tờ báo trực tuyến có thể kiếm được quảng cáo để tự trang trải được.

Nhiều cơ quan báo chí lâm vào tình trạng có báo in ngày càng sụt giảm trong khi vẫn phải đầu tư cho báo trực tuyến mà không có được doanh số đáng kể. Tình trạng khó khăn là không thể tránh khỏi.

Đi đầu có lẽ phải kể đến những tờ báo chuyên về công nghệ. Gần đây nhất, người ta không còn thấy ấn phẩm Thời báo Vi tính Sài Gòn đã tồn tại hơn 20 năm, theo sau số phận của những đối thủ đình đám một thời như PC World Vietnam, eCHIP,…  Kể cả các tạp chí lẫy lừng như Thế giới mới và Kiến thức Ngày nay vốn là bạn của nhiều thế hệ cũng đã không trụ nổi và phải ra đi cách đây 5 năm. Tờ Sài Gòn Tiếp Thị, một ấn phẩm từng quy tụ nhiều cây viết tên tuổi, cũng rã đám.

Nhiều tờ báo đã cố gắng đưa tờ báo in đến bạn đọc bằng cách cho không, nhưng cũng không thành công. Có cơ quan báo chí phát báo in miễn phí ở các chung cư mà người ta không lấy vì đã đọc báo trên điện thoại. Hàng chồng báo in nằm trơ trọi ở quanh khu vực lễ tân các tòa nhà.

“Nhuận bút không có cải thiện, nhiều tin bài vẫn chỉ được trả ở mức như cách đây 10,15 năm”, nhà báo Nghĩa Nhân, báo Pháp Luật TP.HCM nói.

Nhận xét đó chưa phải tất cả bức tranh. Có những cơ quan báo chí không có lương cho phóng viên. Kết cục là nạn “đếm tầng”, “báo chí IS” mọc lên chỗ này, chỗ khác, gây biết bao hệ lụy, phiền phức cho người dân và doanh nghiệp. Ở góc độ đó, có không ít tờ báo đã không còn là “công cụ” nữa.

Doanh thu của báo chí ngày càng nhỏ đi

Quanh thời điểm Việt Nam vào WTO, các tờ báo đã đua nhau ra bản điện tử, nhiều tờ báo điện tử mới, trang tin điện tử được cấp phép.

Tất nhiên, không nhiều tờ báo thu được đủ nguồn tài chính để bù đắp cho chi phí.

Nguyên Bộ trưởng Bộ TT&TT Lê Doãn Hợp

.

“Báo chí là công cụ của Đảng và Nhà nước nên cũng cần có sự đóng góp, hỗ trợ của Nhà nước cho báo chí. Tôi cho rằng, xoá bao cấp là xoá những cái cần xoá để có tiền bao cái cần bao. Cho nên báo chí, xuất bản hay một số ngành nghệ thuật phải bao”

Trong bối cảnh đông đúc, dường như ‘cuộc đua xuống đáy’ được khởi động. Phải càng có nhiều view thì tờ báo mới tăng rating, thuyết phục được khách hàng, bán được quảng cáo. Vô hình chung, những sự kiện nào có đông view luôn được ưu tiên tập trung phản ánh, mổ xẻ, phân tích, bất chấp tính chất suy đồi của nó. “Cướp, giết, hiếp” cũng vì thế mà “lên ngôi” ở không ít tòa soạn. Ở góc độ “thị trường”, khi một sự kiện thu hút độc giả, giúp tăng view thì báo chí đã nhiệt tình theo đuổi...

Một nhà báo kể, tin, bài ở cơ quan báo nơi anh làm việc phải đạt mức 10.000 view mới có nhuận bút; một nhà báo khác cho biết, tin phải đạt ít nhất 300 view mới có nhuận bút 10.000 đồng, còn nếu dưới mức view đó thì không có nhuận bút. Kết quả là tình trạng “giật tít, câu view” không muốn vẫn cứ phải làm. Thực tế đó khác xa so với hình dung của một số đại biểu Quốc hội cho rằng, báo chí rất giàu có, phóng viên có thu nhập “khủng” khi thảo luận về Luật Báo chí năm 2016.

Tuy nhiên, những rào cản trên chưa đáng là bao nhiêu. Trên thực tế, quảng cáo cho báo trực tuyến cũng ngày một tăng do quy mô kinh tế tăng lên, nhu cầu quảng cáo cũng nở rộ. Chỉ có điều, đa số chi phí đó dành cho Facebook và Google, và một phần nhỏ chưa đến 5% dành cho báo cho báo trực tuyến trong nước.

Một chuyên gia công nghệ nhận xét, các doanh nghiệp bỏ ra chi phí tới 80% dành cho marketing sản phẩm trên facebook và google, trong khi lại chỉ bỏ phần nhỏ để làm thương hiệu trên báo chí chính thống. Nhiều tờ báo lại làm làm đại lý cho chính Google, Facebook qua các quảng cáo adsense, vô hình chung lại làm cho chi phí quảng cáo của doanh nghiệp tiếp tục lại đổ vào hai nhà cung cấp nền tảng này. “Vậy là doanh thu của báo chí ngày càng nhỏ đi”, anh nói.

Ông Lê Quốc Vinh, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Tập đoàn truyền thông Le Bros cho biết, theo tính toán của tổ chức ANTS, doanh thu quảng cáo trực tuyến của Việt Nam năm 2010 khoảng 26 triệu USD, trong đó miếng bánh cho Google còn rất nhỏ và Facebook gần như không có gì. Đến năm 2018, tổng doanh thu trực tuyến chúng ta đạt tới 550  triệu USD, và điều đáng nói là Facebook và Google cộng lại là 387 triệu USD, chiếm gần hết số doanh thu này.

Tại diễn đàn Tổng Biên tập "Báo chí và bài toán phát triển nguồn thu", các nhà quản lý, lãnh đạo cơ quan báo chí đã bàn luận nhiều về bài toán phát triển nguồn thu

Năm 2019 thống kê chưa đầy đủ cho thấy, tổng doanh thu ngành quảng cáo trực tuyến vào khoảng 630 triệu USD, và doanh thu tương ứng của Facebook và Google tăng lên theo, tổng cộng khoảng 450 triệu USD.

Trong khi đó, tỷ lệ cơ quan báo chí được hưởng doanh thu từ quảng cáo trực tuyến giảm xuống 31% năm 2018 và tiếp tục giảm xuống 29% năm 2019 so với 81% của 2010.

Ông Vinh nhận xét, các xu hướng mới của báo chí gồm báo chí chậm, báo chí đầu tư sâu với xu hướng sáng tạo trong báo chí như phương thức đưa tin phi truyền thống và công cụ video, longform… đang làm tiết kiệm chi phí truyền thông cho doanh nghiệp. Cùng với đó, khối lượng thông tin khổng lồ từ báo chí là data dữ liệu cho doanh nghiệp. Loại hình longform của báo chí tạo ra sản phẩm truyền thông hoàn thiện hơn cho doanh nghiệp cũng như của một vấn đề của xã hội - đây là điều mà mạng xã hội không làm được.

Với bài viết chuyên sâu, tờ TTXVN yêu cầu người đọc phải trả một khoản phí

Tìm cách tồn tại và phát triển

Khi xây dựng dự thảo Luật báo chí năm 2016, Bộ TT&TT từng đưa ra hai phương án, trong đó có phương án cơ quan báo chí là doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện.

Tiếc là hồi đó, nhiều ý kiến không đồng tình nên các cơ quan báo chỉ chỉ được công nhận là đơn vị sự nghiệm có thu, làm hạn chế sự phát triển các sản phẩm, dịch vụ khác của các cơ quan báo chí.

Rõ ràng, làm kinh tế trong báo chí là nhu cầu cần thiết của nền kinh tế, song trên thực tế, câu chuyện kinh tế báo chí vẫn còn nhiều tâm tư, cần có sự thay đổi từ nhiều bên liên quan, đặc biệt là thay đổi tư duy quản lý.

Nhìn trên bình diện chung, phát triển kinh tế báo chí vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.

Theo Đề án Quy hoạch Phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025, ngoài những tờ báo có chức năng nhiệm vụ đặc thù cần phải được Nhà nước tiếp tục cấp ngân sách để hoạt động, còn lại hầu hết các tòa soạn nên bước ra tự chủ về tài chính.

Hiện nay, nhằm gỡ khó cho bài toán kinh tế báo chí, Bộ TT&TT đang xây dựng tiêu chí để xác định các nhiệm vụ chính trị, thông tin tuyên truyền thiết yếu, với quan điểm, nguyên tắc là những hoạt động phục vụ nhiệm vụ chính trị, thông tin tuyên truyền thiết yếu thì nhà nước sẽ đảm bảo về kinh phí, có thể bằng cơ chế đặt hàng, mua dịch vụ... để hỗ trợ cho các cơ quan báo chí. Bộ đã kiến nghị và Thủ tướng đã chỉ đạo Bộ Tài chính xem xét tăng ngân sách chi cho báo chí. 

Tuy nhiên, bản thân các cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí cũng cần phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo trong quá trình đi tìm lời giải cho bài toán tự chủ.

Đã đến lúc coi báo chí là một ngành kinh tế, các sản phẩm báo chí là hàng hóa, cơ quan báo chí là doanh nghiệp.

Lãnh đạo cơ quan báo chí phải tư duy theo hướng tờ báo của mình là một công ty trong ngành công nghiệp tin tức, và phải tìm được mô hình kinh doanh hiệu quả cho tòa soạn.

 Vũ Minh

Nhà báo Lê Xuân Sơn: 'Báo chí đen' đang ở mức nghiêm trọng

Nhà báo Lê Xuân Sơn, Tổng Biên tập báo Tiền phong nói, ngay cả tờ báo của ông cũng bị báo chí đen đe ....

Lời gan ruột của doanh nghiệp về 'báo chí đen' sau khi bị dọa

Nhiều doanh nghiệp khắp cả nước gửi lời cảm ơn báo VietNamNet sau loạt bài về “báo chí đen”. Họ chia ....

Làm báo đúng tôn chỉ mục đích sẽ hạn chế nạn "hổ báo cáo chồn"

Thực trạng một số phóng viên quấy nhiễu cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân không phải là chuyện ....

Lãnh đạo các Sở TT&TT lên tiếng về nạn "hổ báo cáo chồn"

Lãnh đạo Sở TT&TT các tỉnh Quảng Nam, TP.HCM, Đà Nẵng nêu thực trạng, nhiều cơ quan báo chí hoạt động ....

Cảnh báo một bộ phận nhà báo ‘mắt cú, lòng đen, bút chém, túi đầy’

Nhiều doanh nghiệp thời nay không sợ thanh tra, kiểm tra của các cơ quan chức năng, mà lo sợ nhất là ....

Phát cả tờ rơi xuống từng xã để nhận diện... phóng viên

Khu vực Bắc Trung Bộ là nơi có nhiều văn phòng thường trú, văn phòng đại diện và có hàng trăm nhà báo, ....

“Nội soi" tình trạng báo chí quấy nhiễu doanh nghiệp

“Có lần chúng tôi gặp một sự cố nhỏ về môi trường. Một phóng viên gọi đến dọa rằng không ký hợp đồng ....

Hàng loạt phóng viên tống tiền vướng vào lao lý

Số người làm báo bị xử tù vì tống tiền tổ chức, cá nhân không còn là cá biệt. Điều này không chỉ để ....

Bộ TT&TT yêu cầu chuyển đổi Tạp chí KTVN từ Thời báo KTVN

Bộ Thông tin & Truyền thông (TT&TT) vừa ban hành văn bản hướng dẫn Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam thành ....