“Cái tát nảy đom đóm”

Qua báo chí thế giới, chúng ta được biết, từ đầu tháng 6 năm nay, chính quyền Campuchia tuyên bố sẽ trục xuất hàng ngàn người Việt ra khỏi những căn nhà nổi của họ trên bờ sông Tonle Sap [1]. Chưa có những phân tích thấu đáo nào về các nguyên nhân chìm nổi đằng sau vụ “thanh lọc sắc tộc” ác liệt này của chính quyền Hun Sen. Quả là không thể tìm được một từ nào xác đáng hơn, đây đúng là một cuộc “thanh lọc sắc tộc!” Điều đáng nói, hành động thách thức công khai này trên thực tế, là “cái tát” vào mặt chính quyền Việt Nam, từ một chính khách có não trạng phân biệt chủng tộc, tiếp nhận gen phát xít từ mồ ma Khmer Đỏ. Kẻ này có cái tên kèm theo danh hiệu loằng ngoằng (dài giống như các nhà độc tài khác ở Phi châu) là Samdech Akeakmohasenapadey Decho Hun Sen, bí danh tiếng Việt là Mai Phúc.

Nhưng điều đáng nói hơn, đó chính là thái độ “đem conbỏ chợ” của chính quyền Hà Nội, chính xác hơn là của ĐCSVN. Đảng trưởng Nguyễn Phú Trọng dương dương tự đắc trước quốc dân và thế giới: “Đất nước ta chưa bao giờ có được tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”. Ông Trọng đang “selfie” về cái uy thế “ảo” ấy thì Hun Sen đã cho ông một cú “knocked-out” không thể nào đau hơn. Văng vẳng những lời “ngáo đá” vừa trích dẫn của ông Trọng, người nghe buộc phải hồi tưởng lại cái “giọng ca cải lương” từ một người sinh ra trên đất Kampong Cham: “Campuchia có niềm tin chỉ có tiên có Phật mới cứu giúp được những phận người khi gặp khó khăn khốn cùng. Đúng vào lúc người dân Campuchia sắp chết, chỉ còn biết chắp tay khẩn cầu Tiên Phật tới cứu thì bộ đội tình nguyện Việt Nam đã đến. Bộ đội Việt Nam chính là đội quân nhà Phật” (Tuyên bố của Hun Sen ngày 2/1/2012).

Một người phụ nữ Việt Nam trên thuyền ở làng nổi thuộc tỉnh Kampong Chhnang, cách thủ đô Phnom Penh 90 km. Hình AFP

Vẫn biết dân Việt, nhất là những người sống gần như tận dưới đáy xã hội Campuchia, chẳng đầu óc nào mà đi “ăn mày dĩ vãng” với một cộng đồng có “tượng Bayon bốn mặt” như người Khmer. Tuy nhiên, khi ngồi gõ những dòng này, tác giả không khỏi chạnh lòng nhớ đến lời cầu khẩn qua phiên dịch của một người Việt tên là Bach Bai: “Please show mercy!” (Xin hãy rủ lòng thương xót!) Ông Bai ngậm ngùi ngồi kể lại cuộc đời trôi nổi của bản thân và gia đình, trong khi ba đứa con nhỏ xì xụp bên tô mì và ngửa tay xin tiền phóng viên. Trường hợp của ông Bai chỉ là một trong hàng ngàn gia đình không quốc tịch đang sống dở chết dở, những người từng kiếm sống bằng nghề nuôi cá và đón khách du lịch trên sông Tonle Sap. Hàng trăm hộ dân đó hiện đang neo đậu ở một bờ sông cách Việt Nam vài cây số, với mong muốn được phép về nước, nhưng rồi họ cũng bị chính nhà nước cộng sản Việt Nam chối từ, với lý do COVID-19 [2].

Lạ lùng là nền báo chí “cướp – giết – hiếp” vừa mới kỷ niệm ngày ra đời một cách rềnh rang, tốn kém và đầy phản cảm lại không mấy quan tâm tới tình cảnh thê thảm nói trên từ chính những đồng bào của mình ở bên kia đường biên giới. Hình như báo chí được lệnh từ Ban Tuyên giáo Trung ương không được đả động đến đề tài cấm kỵ này. Vẫn “bổn cũ soạn lại”: Đoàn kết Đông Dương là quy luật thép của cách mạng ba nước, dù điều gì xẩy ra thì cũng không được làm mếch lòng những người anh em “sáng nắng chiều mưa”, kẻ thù giai cấp rất dễ lợi dụng để xuyên tạc tình đoàn kết Việt Nam – Campuchia. Nói cho công bằng, trên trang Facebook của mình, Đại sứ Việt Nam tại Phnom Penh Vũ Quang Minh có nhỏ nhẹ chỉ trích việc trục xuất này. Đại sứ Minh gọi đây là “một quyết định đột ngột”, với viện dẫn khả năng rủi ro của COVID-19, trước khi ông kêu gọi “người Việt hãy làm việc chăm chỉ hơn để hòa nhập ở Campuchia và không nên trông đợi các Quỹ từ thiện”.

Cõ lẽ trên đây là phản ứng “quyết liệt” nhất cho đến nay (sau khi consultations với trong nước và được Bộ Ngoại giao bật đèn vàng), từ người đại diện cho Chủ tịch nước trên đất Chùa Tháp. Trong khi đó, về phương diện quốc tế, ông Phil Robertson, Phó Giám đốc phụ trách châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền – một tổ chức cũng đang bị cáo buộc là đã xem nhẹ vấn đề thanh lọc sắc tộc đối với người Việt – cho biết, tổ chức của ông “lo ngại nghiêm trọng trước tình trạng phân biệt đối xử và lạm dụng liên tục đối với cộng đồng người gốc Việt ở Campuchia… Không còn nghi ngờ gì nữa, người dân Việt nằm trong số những người nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất ở Campuchia. Đó là lý do chính, tại sao họ thiếu tình trạng sống hợp pháp, vì chính sự phân biệt đối xử có hệ thống đã gây ra tình trạng nghèo khó và dễ bị tổn thương ấy của họ”.

Ai đứng đằng sau?

Vẫn biết, vấn đề người Việt Nam ở Campuchia rất phức tạp. Trong hơn một thế kỷ, người Việt là đối tượng công kích của những kẻ theo chủ nghĩa dân tộc Campuchia, càng về sau này càng dày đặc. Theo số liệu điều tra dân số chính thức từ năm 2013, có khoảng 63.000 người gốc Việt sống trên đất Chùa Tháp, nhưng con số thực có thể cao hơn rất nhiều. Một tổ chức NGO khác lại ước tính, có từ 400.000 đến 700.000 người Việt ở Campuchia. Một số người Việt ở Campuchia ngày nay là những người mới di cư, trong khi có nhiều người đã sống ở đây qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, sự phân biệt đối xử không che đậy là, số đông trong những người này không hề được hưởng quyền công dân hoặc các giấy tờ hợp pháp. Con số họ lên tới khoảng 90%, theo Tổ chức Quyền của Người thiểu số (Minority Rights Organisation) có trụ sở ở Phnom Penh. Điều này có nghĩa là, một bộ phận bị từ chối các quyền bầu cử, quyền sở hữu đất đai, thậm chí cả quyền đi học và do đó về cơ bản, họ là những người vô tổ quốc.

Theo ông Sopham Ear, giảng viên về ngoại giao và chính trị quốc tế ở Occidental College, Los Angeles, rõ ràng trước đây, Việt Nam là nước đã tiến vào giải phóng, nhưng chính Trung Quốc mới là kẻ chiến thắng ở Campuchia và trở thành ông chủ ở đây. Hà Nội hiện nhìn về Phnom Penh một cách đầy tiếc nuối, đôi khi pha lẫn cả phức cảm oán hờn. Kẻ mà họ đã dựng lên từ tro tàn, nay lại nói lời chia tay và rơi vào vòng kiềm tỏa của Bắc Kinh... Thật ra, Việt Nam giải phóng Campuchia khỏi chế độ diệt chủng cũng là để tự vệ, chứ không phải vì lòng nhân từ. Hà Nội tung ra những đợt phản công quy mô chỉ trong vòng 13 ngày trước khi tiến vào Phnom Penh, đó là do bị Khmer Đỏ liên tục quấy phá vùng biên giới trong nhiều năm [4].

Nhớ lại thời gian ngắn ngủi ấy sau năm 1975, chính quyền Khmer Đỏ từng gây cho Hà Nội nhiều cơn choáng đột ngột. Chính một tướng An ninh Việt Nam từng tuyên bố, nếu không có Trung Quốc đứng đằng sau “hà hơi tiếp sức”, chỉ đạo, định hướng, thậm chí lên kế hoạch chi tiết đánh phá Việt Nam thì đến bố Pol Pot có sống lại cũng chẳng dám đụng đến đất đai của chúng ta [3].

Thế nhưng ngày nay, Phnom Penh không còn muốn thuật lại câu chuyện dưới khía cạnh đen trắng phân minh như trong quá khứ. Một bộ phim nói về việc Hun Sen đào ngũ và chiến đấu chống lại Khmerr Đỏ đã được chiếu trên đài truyền hình quốc gia năm ngoái. Bộ phim không hề nhắc đến, dù chỉ một lần, rằng Trung Quốc chính là kẻ đã hậu thuẫn cho chế độ diệt chủng. Lịch sử rõ ràng đã bị bóp méo. Trong khi cuối những năm 80, chính Hun Sen từng tuyên bố: “Trung Quốc là gốc rễ của mọi điều ác ở Camphuchia”. Nhưng rồi một thập niên sau, Hun Sen lại coi Trung Quốc là “người bạn đáng tin cậy nhất” và nay thì từ ngữ được các viên chức chính quyền dùng là “người bạn sắt son”.

Để tránh các thuyết âm mưu dễ dãi, chúng ta chưa thể khẳng định một cách dứt khoát, ai đứng đằng sau cuộc “thanh lọc sắc tộc” đối với người Việt sống ở Camphuchia hiện nay? Liệu đây có phải là “một quyết định đột ngột” như Đại sứ Việt Nam Vũ Quang Minh viết trên FB? Hay chúng ta lại tin vào lời của người phát ngôn chính phủ Campuchia Phay Siphan: “Chúng tôi đã nói với họ trong nhiều năm (tức là nói với những người Việt sinh sống trên đất CPC) rằng, chính phủ không thể đợi cho đến khi đại dịch kết thúc mới thực thi luật pháp… Nhưng họ đã phớt lờ những lời cảnh báo và sau đó phàn nàn rằng họ chẳng có nơi nào để đi”? Trong khi bản thân Hun Sen từng thừa nhận trên báo “Khmer Times” ngày 2/11/2016, chính người Pháp đã khuyến khích và bắt ép người Việt Nam sang Campuchia. Cá biệt có thời điểm người Việt chiếm hơn 70% nhân lực trong ngành công nghiệp cao su ở nước này.

Trong khi đó, lời van nài của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam mỗi khi đề cập đến vấn đề này đều “mong các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương Campuchia quan tâm, tạo thuận lợi cho cộng đồng người Việt Nam sinh sống và làm ăn ổn định, đồng thời đảm bảo các quyền lợi hợp pháp trên mọi mặt đời sống”. Hoá ra chuyện “thanh lọc” nói trên là quyết định của chính quyền địa phương chứ không phải từ trung ương??? Buộc phải nhắc lại, sau 12 ngày chiếm đóng làng Ba Chúc (từ 18 đến 30/4/1978), Khmer Đỏ đã tàn sát 3.157 dân thường. Mãi tới lúc ấy, Hà Nội mới đi đến kết luận, vụ Ba Chúc cũng như các vụ thảm sát dọc biên giới trước đó, không phải chỉ là quyết định của chính quyền cấp địa phương.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt từng ao ước ta có độc lập thực sự để tiếng nói được láng giềng và quốc tế nể trọng. Đúng vậy, nếu có đường lối dân tộc và dân chủ thì không chỉ các nước phên dậu, mà ngay cả các cường quốc khác cũng không dễ bắt nạt ta như hiện nay. Singapore, Đài Loan, Israel… là những bài học nhỡn tiền. ĐCSVN đào tạo được mấy người, từ Tổng bí thư kiêm Thủ tướng Pen Sovann cho đến Tổng bí thư Pol Pot, từ đương kim Thủ tướng Hun Sen rồi cho đến không biết còn những ai nữa… tất cả họ đều “qua cầu rút ván” là tại làm sao? Chính sách của ta hay những người chúng ta lựa chọn có vấn đề? “Hoạ phúc phải đâu một buổi”. Cầu chúc ĐCSVN giải quyết rốt ráo vụ “thanh lọc” hiện nay. Từ những người được Đảng coi là “khúc ruột ngàn dặm”, nhìn về sông Tonle Sap, chúng tôi thực sự đau xót cho “khúc ruột thừa” của Đảng. Những kẻ tha phương cầu thực chúng tôi chỉ khác nhau ở một điểm: chúng tôi gửi hàng chục tỷ USD về nuôi Đảng mỗi năm; còn họ, đồng bào của chúng tôi, không những bị Hun Sen xua đuổi, mà trong thâm tâm, chắc Đảng cũng không muốn nhận trở lại quê hương, đúng không?

Đau thương lắm thay, Đảng ơi!

Người gốc Việt ở Campuchia - đi tìm danh phận!

Trường Sơn
2021-06-25

Hình minh hoạ. Một phụ nữ gốc Việt trên một con thuyền ở một làng nổi ở Kampong Chhnang, Campuchia hôm 14/10/2013.
AFP
Người gốc Việt ở Campuchia - đi tìm danh phận! (phần cuối)
00:00/04:36

“Nếu em nói em là người Campuchia, người Campuchia không xác nhận, nếu em nói em là người Việt Nam, người Việt Nam cũng không xác nhân nữa, hàng ngày em vẫn tự hỏi vậy em là người gì?”
Tỷ Phang là một thanh niên người gốc Việt, sinh ra và lớn lên ở Campuchia trong một gia đình đã có ít nhất hai thế hệ sinh sống ở Xứ Chùa Tháp. Anh có giấy khai sinh và các giấy tờ tuỳ thân khác được cấp bởi chính quyền nước sở tại.
Tháng 12 năm 2017, chính quyền Campuchia mở chiến dịch tịch thu giấy tờ bị cho “không hợp lệ” của những người nhập cư, trong đó phần lớn là người gốc Việt. Chiến dịch này được kéo dài sang năm 2018, và kết quả là tổng cộng hơn 70 ngàn người bị thu hồi giấy tờ tuỳ thân, trong số đó có Tỷ Phang và gia đình của anh.
Kể từ đó họ trở thành người vô tổ quốc!
“Em rất là buồn, tại vì em là người bị ảnh hưởng, trong khi em sinh đẻ ở đây mà. Em muốn làm đúng pháp luật, tức là phải có giấy tờ vậy mà cũng không được, cho nên rất là buồn”.
Tỷ Phan nói về cảm giác của mình sau khi bị chính quyền Campuchia tước bỏ tư cách công dân.
Chuyên gia nghiên cứu Campuchia, Tim Frewer, gọi chính sách mà chính quyền Phnom Penh áp dụng đối với người gốc Việt là có tính “phân biệt đối xử” và “phân biệt chủng tộc”. Ông cũng đổ lỗi cho nền chính trị Campuchia vốn được vận hành dựa trên chủ nghĩa dân tộc và bài ngoại, đặc biệt là các nỗ lực “ác quỷ hoá” người gốc Việt. Ông cho rằng đó là nguyên do của các chính sách bất công mà người gốc Việt phải chịu đựng.
Hình minh hoạ: Tran Yaing Chang (32 tuổi) và tấm hình của em trai Trân Văn Chiến (bị giết hại hôm 16/2/2014) tại nhà của cô ở Phnom Penh hôm 11/3/2014. Reuters
Cũng theo Tỷ Phan, thông qua việc tịch thu giấy tờ tuỳ thân, chính quyền Campuchia cũng tước đoạt cơ hội việc làm của nhiều người gốc Việt bởi chủ doanh nghiệp sẽ từ chối nhận người không có giấy tờ hợp lệ. Kết quả là người gốc Việt chỉ có thể làm các công việc thu nhập thấp đòi hỏi sức lao động, chứ không thể chen chân vào các công việc có thu nhập cao. Không những thế, cơ hội tiếp cận với giáo dục bậc cao cũng bị lấy đi một khi giấy tờ tuỳ thân không còn, bản thân Tỷ Phan có hai người em và hiện đang đối mặt với nguy cơ không thể học đại học.
Chính sách này rõ ràng được chính quyền Campuchia thiết kế để cố tình loại bỏ người gốc Việt khỏi thị trường lao động và ngăn chặn họ tiếp cận với giáo dục bậc cao, hệ quả tất yếu là người gốc Việt sẽ không thể thoát nghèo. Những thanh niên như Tỷ Phan khi đối diện với tương lai mịt mù ở Campuchia sẽ phải đứng trước hai lựa chọn, hoặc là ở lại chịu đựng số phận hoặc là rời đi.
Không lạc quan vào tương lai của mình ở Campuchia, Tỷ Phan hy vọng rằng nhà nước Việt Nam sẽ có chính sách để giúp đỡ những người như anh được hồi hương. Anh nói:
“Em cũng mong muốn chính quyền Việt Nam có cách giải quyết nào đó để giúp người gốc Việt sinh ra ở Campuchia. Nếu họ nói là người sinh ra ở Campuchia có thể về Việt Nam rồi cung cấp việc làm hoặc dạy thêm tiếng Việt, thì em sẽ đi về tại vì người Campuchia không thích người Việt Nam”.
Chuyên gia Tim Frewer thì cho rằng để chấm dứt tình trạng này thì xã hội Campuchia cần phải thay đổi trong cách thảo luận chính trị, cụ thể, là rời bỏ chủ nghĩa dân tộc và chống lại sự phân biệt chủng tộc. Ông nói:
“Rất nhiều sự chỉ trích và phê bình đối với chính quyền tuy là chính đáng nhưng đáng buồn thay, nhiều trong số những sự phê bình đó lại dựa trên các quan điểm dân tộc cực đoan, nên tôi cho rằng vấn đề lớn ở Campuchia đó là sự thiếu vắng các thảo luận và quan điểm vượt ra ngoài khuôn khổ của chủ nghĩa dân tộc. Thành ra, tôi nghĩ rằng các quan điểm chống lại sự phân biệt chủng tộc có vai trò vô cùng quan trọng, và nó phải được dấy lên bởi người dân”.
Hình minh hoạ: Phụ nữ gốc Việt đang làm cá trên một làng nổi ở Kampong Chhnang, cách thủ đô Phnom Penh 90 km, hôm 14/10/2013. AFP
Các động thái của chính quyền Việt Nam từ trước đến nay vốn thể hiện quan điểm muốn người gốc Việt ở lại Campuchia, vì vậy ước muốn trở lại quê cha đất tổ của những người như Tỷ Phan có lẽ sẽ không dễ để thực hiện. Trong khi chính quyền Campuchia cũng như xã hội nước này cũng không có dấu hiệu gì là sẽ sớm thay đổi quan điểm về người gốc Việt. Cuộc hành trình đi tìm danh phận của hàng chục ngàn người với danh Việt nhưng số phận lại gắn với Campuchia có lẽ sẽ còn kéo dài.

Người gốc Việt ở Cambodia - Không chốn dung thân (phần 1)

Trường Sơn
2021-06-22
Hình minh hoạ: Một phụ nữ Việt bán thức ăn tại một làng nổi trên dòng Tonle Sap ở Campuchia
Reuters
Người gốc Việt ở Cambodia - Không chốn dung thân (phần 1)
00:00/04:54

Dòng sông Tonle Sap đoạn chảy qua cầu Prek Nok, phía bắc thủ đô Phnom Penh, Cambodia là nơi cư ngụ của gần hàng trăm hộ dân, phần lớn là người gốc Việt đan xen với các gia đình người Chăm và Khơ-me.
Họ sống trong các căn nhà gỗ lợp mái tôn dựng trên bè nổi ở ven sông và làm đủ thứ nghề, từ nuôi cá, xây dựng, làm thuê, đến bán bất cứ thứ gì họ có thể xoay sở được ở cái chợ gần nhà.
Không ai rõ người gốc Việt đã đến đây sinh sống từ bao giờ, nhưng một vài gia đình đã sản sinh ra thế hệ thứ năm. Trải qua thời gian, người Việt cũng đã hoà nhập với cộng đồng bản địa thông qua việc kết hôn với người Khơ-me và người Chăm, con cái của họ nói và viết tiếng Khơ-me thông thạo hơn tiếng Việt.

Tai hoạ trừ trên trời rơi xuống

Ngày 2 tháng 6, chính quyền thủ đô Phnom Penh ra lệnh yêu cầu toàn bộ các hộ dân sống trên nhà nổi phải chuyển lên bờ, người dân được cho thời hạn một tuần, nếu sau đó chưa chuyển đi thì sẽ bị cưỡng chế.
Lý do mà chính quyền đưa ra là vì các hộ dân sống trên nhà nổi khiến cho dòng sông bị ô nhiễm, điều mà các hộ dân ở đây không chấp nhận, bởi họ cho rằng chính họ đã bảo vệ dòng sông khỏi các nhà máy.
Đây cũng là lúc những khó khăn và sự phân biệt đối xử mà người gốc Việt phải chịu đựng được dịp bộc lộ.
Chính quyền cho người dân thời hạn một tuần để chuyển lên bờ sinh sống, nhưng theo những người bị ảnh hưởng thì họ không hề được nhận bất bất cứ một hình thức hỗ trợ nào: không đền bù, không hỗ trợ tài chính, không cấp đất, không cấp nhà ở tạm. Người dân phải tự lo toàn bộ.
Chị Khat, một người gốc Việt có nhà bị dỡ và buộc phải lên bờ cho RFA biết về tình hình:
“Người ta đuổi lên bờ nhưng mà không cho cái gì hết. Người giàu thì đi mua đất mua nhà rồi, nhưng mà ở đây người nghèo đông hơn người giàu, có tiền thì đi ở thuê còn không thì không có chỗ nào để ở”.
Hình vệ tinh: Khu vực người Việt sinh sống với những căn nhà nổi trên dòng Tonle Sap trước khi bị giải toả. Sentinel hub
Người dân ở đây cho biết hầu hết các hộ gia đình đều tự phá dỡ nhà của họ bởi nếu tự làm thì còn có thể giữ lại những vật dụng thiết yếu hoặc bán đi đồ kim loại để có chút tiền mặt, chứ nếu để chính quyền đến dỡ thì họ sẽ vứt hết xuống sông.
Hình vệ tinh: khu vực người Việt sinh sống trên dòng Tonle Sap (Campuchia) sau khi bị giải toả. Hình: Sentinel hub
Bản thân gia đình chị Khat hiện đang mướn một căn phòng để ở mỗi tháng phải trả 50 USD (khoảng hơn 1 triệu VND), cộng thêm với các chí phí sinh hoạt khác như điện, nước, thực phẩm và học phí cho hai đứa con, với giọng tiếng Việt lơ lớ chị nói “không biết phải sống sao” khi nghĩ đến tương lai của gia đình.
Trong số những gia đình ở trên nhà nổi, một vài gia đình làm bè nuôi cá thì được chính quyền cho thời hạn sáu tháng để đợi cá đủ lớn trước khi bán, sau đó sẽ phải lên bờ. Những gia đình này theo ghi nhận của RFA đã chuyển bè lên thượng nguồn, cách khu vực cũ khoảng 5 km.

Không chốn dung thân

Trong số hàng trăm gia đình bị ảnh hưởng bởi lệnh trục xuất lên bờ của chính quyền Phnom Penh, bị ảnh hưởng nặng nề nhất là những gia đình không có quốc tịch Cambodia.
Trong hai năm 2017 và 2018, chính quyền Cambodia mở chiến dịch huỷ bỏ “giấy tờ tuỳ thân không hợp lệ”, ước tính đã có khoảng 70 ngàn người bị mất tư cách công dân Cambodia, hầu hết trong số đó là người gốc Việt.
Chính quyền sau đó áp dụng chính sách mới, người gốc Việt không có quốc tịch được cấp chứng nhận thẻ ngoại kiều, hay còn gọi là thẻ vàng. Tuy nhiên, để duy trì tư cách ngoại kiều, mỗi người trên 18 tuổi sẽ phải đóng lệ phí hàng năm vào khoảng 1,4 triệu đồng tiền Việt. Một con số không hề nhỏ đối với các hộ nghèo.
Việc không có tư cách công dân đẩy nhiều gia đình sống trên nhà nổi vào tình cảnh tiến thoái lưỡng nan, bởi họ không thể mua đất và xây nhà kể cả trong trường hợp có đủ tiền, do luật Cambodia cấm những người không có tư cách công dân sở hữu đất.
Không thể sống ở dưới sông, cũng không thể lên bờ, nhiều gia đình đã chọn cách quay trở về Việt Nam mặc cho mối liên hệ giữa họ và Việt Nam không gì hơn ngoài thứ ngôn ngữ mà cha mẹ họ truyền lại.
Hình minh hoạ: Một em bé người Việt trên dòng Tonle Sap, Phnompenh, Campuchia. Hình: AFP
Có thể do đoán trước được việc nhiều gia đình người gốc Việt sẽ chọn cách về Việt Nam, hội Khmer-Việt Nam tại Campuchia, một tổ chức đại diện cho người gốc Việt ở Cambodia có mối liên hệ với chính quyền Việt Nam, ngày 13 tháng 6 đã ra một thống cáo trong đó kêu gọi các hộ dân bị di dời không trở về Việt Nam.
Lý do được đưa ra là do Việt Nam đã đóng cửa biên giới với Cambodia để phòng dịch COVID-19, do vậy sẽ không tiếp nhận người tới từ Cambodia.
Cũng trong thông cáo này, Hội Khmer-Việt Nam Tại Campuchia hứa sẽ hỗ trợ về chỗ ở và lương thực cho các gia đình bị ảnh hưởng, nhưng theo ghi nhận của RFA, nhiều gia đình đến nay không hề nhận được khoản hỗ trợ nào.
RFA đã liên hệ được với ít nhất một gia đình hiện đang mắc kẹt tại biên giới Việt Nam-Cambodia do bị từ chối nhập cảnh. Họ quyết định neo căn nhà nổi của mình một chỗ và chờ đợi, hàng ngày ra ngoài đánh cá để làm thực phẩm sống qua ngày.
Ông Sim Chy, Chủ tịch Hội Khmer-Việt Nam Tại Campuchia từ chối trả lời phỏng vân khi phóng viên của RFA liên hệ.

Người gốc Việt ở Cambodia - Phnom Penh muốn đuổi, Hà Nội không muốn nhận (phần 2)

Số phận của hàng ngàn người gốc Việt tại Campuchia cũng giống như quả bóng bị đá qua đá lại trong một trận cầu không có hồi kết, một bên là chính phủ Cambodia một mực muốn trục xuất những người mà họ cho là “cư trú bất hợp pháp” bất chấp thực tế những người đó được sinh ratrên đất Campuchia, bên còn lại là chính phủ Việt Nam vốn luôn làm mọi cách để một cuộc di cư về Việt Nam không xảy ra.

Việc chính quyền thủ đô Phnom Penh trục xuất hàng trăm gia đình gốc Việt sống trên các căn nhà nổi trên dòng sông Tonle Sap là diễn biến mới nhất trong chuỗi các sự kiện liên quan đến người gốc Việt ở Campuchia, vốn là đề tài nhạy cảm và tạo ra tranh luận gay gắt trong nền chính trị Xứ Chùa Tháp.

Người Việt giơ đầu chịu báng trong nền chính trị Campuchia

“Nhìn vào chính sách nhập cư trong khoảng 20 năm vừa qua, trong đó phần lớn nhắm đến người gốc Việt, tôi có thể khẳng định rằng đảng CPP cầm quyền ở Cambodia nhắm đến người gốc Việt với mục đích kiếm phiếu bầu trong các cuộc bầu cử”, Tim Frewer, chuyên gia nghiên cứu Campuchia cho RFA biết quan điểm của ông trong vấn đề người gốc Việt.

Sở dĩ chính phủ Campuchia do đảng CPP (Đảng Nhân dân Campuchia) kiểm soát sử dụng người gốc Việt như tốt thí trong cuộc đua giành phiếu bầu, theo ông Tim Frewer là để chứng minh rằng chính quyền Cambodia không phải là “con rối của Việt Nam”, điều mà các đảng đối lập ở Cambodia cáo buộc. Ngoài ra, tâm lý bài người gốc Việt và Việt Nam vốn bám rễ trong lòng xã hội Cambodia cũng thúc đẩy chính quyền nước này tạo ra các chính sách mang hơi hướng dân tuý nhằm thu hút sự ủng hộ của nhóm cử tri theo chủ nghĩa dân tộc, theo ông Tim.

Đơn cử, trong cuộc bầu cử cấp xã gần đây nhất ở Campuchia diễn ra vào năm 2017, đảng cầm quyền của thủ tướng Hun Sen tuy dành chiến thắng ở 1,156 xã trên tổng số 1,646 xã trên cả nước, nhưng lại chỉ giành được 51 phần trăm số phiếu phổ thông, một sự sụt giảm nghiêm trọng so với kỳ bầu cử trước. Ngay sau đó, chính phủ ban hành chính sách tịch thu giấy tờ tuỳ thân của 70 ngàn người nhập cư, phần lớn trong số đó là người gốc Việt, biến hàng chục ngàn người trở thành người vô tổ quốc.

Việc tâm lý bài người gốc Việt ăn sâu và phổ biến trong lòng xã hội Campuchia, theo ông Tim Frewer, bị làm trầm trọng thêm bởi cách mà các đảng đối lập ở nước này nói về người gốc Việt trong các cuộc tranh luận.

“Hầu như tất cả các đảng đối lập ở Campuchia đều có xu hướng bài người Việt, đặc biệt là đảng đối lập chính trước đây (Đảng Cứu nguy Dân tộc Cambodia). Họ muốn chứng tỏ cho người Cambodia thấy tinh thần dân tộc của họ bằng cách ác quỷ hoá người gốc Việt”, ông Tim Frewer nói.

Người Campuchia đốt cờ Việt Nam trong một cuộc biểu tình trước Đại sứ quán Việt Nam ở Phnom Penh hôm 8/10/2014. AFP

Trước khi bị giải thể vào tháng 11 năm 2017, Đảng Cứu nguy Dân tộc Cambodia (CNRP) là đảng đối lập lớn nhất ở Campuchia. Các lãnh đạo của đảng này vận động tranh cử dựa trên chính sách bài người gốc Việt, thậm chí là tuyên bố sẽ trục xuất người Việt nếu được cầm quyền. Tuy đã bị giải thể, nhưng theo ông Tim Frewer thì những người ủng hộ của đảng này vẫn tiếp tục cổ xuý cho tâm lý bài người Việt.

Hệ quả là khi chính quyền Phnom Penh ra lệnh đuổi những gia đình gốc Việt sống trên nhà nổi lên bờ, thì đã có một làn sóng bài người gốc Việt nổi lên trên mạng xã hội ở Campuchia, theo quan sát của phái bộ Cao Uỷ Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc đóng tại nước này.

Việt Nam với chính sách đừng về

"Việt Nam thông hiểu chính sách phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ cảnh quan môi trường của Campuchia, đồng thời mong rằng việc di dời được triển khai theo lộ trình hợp lý, khả thi, có bố trí khu vực tái định cư với đầy đủ cơ sở hạ tầng thiết yếu, giúp người dân thuộc diện di dời sớm ổn định cuộc sống, bảo đảm an sinh xã hội”.

Đây là lời phát biểu của bà Lê Thị Thu Hằng, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, về việc chính quyền Campuchia trục xuất người gốc Việt ở Phnom Penh ra khởi nơi cư trú.

Chính sách của chính quyền Việt Nam, thông qua phát ngôn của bà Thu Hằng, có thể được hiểu rằng Việt Nam muốn Campuchia cho những người này tiếp tục ở lại, thay vì khuyến khích họ trở về Việt Nam.

Theo chuyên gia nghiên cứu Campuchia, Tim Frewer, thì đây là chính sách xuyên suốt của chính phủ Việt Nam trừ trước đến nay. Ông nói:

“Chính quyền Việt Nam tỏ ra nhất quán trong chính sách của họ đối với người gốc Việt kể từ những năm 90, họ coi những người này là người Campuchia”.

Hôm 8 tháng 6, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam, Bùi Thanh Sơn, đề nghị Campuchia “cấp quốc tịch” cho người gốc Việt trong cuộc gặp với người đồng cấp bên phía Campuchia. Đây không phải là lần đầu tiên phía Việt Nam đưa ra đề nghị trên. Vào tháng 8 năm 2019, trong Hội nghị lần thứ 7 Ủy ban Đối ngoại Quốc hội ba nước Campuchia-Lào-Việt Nam, chính phủ Việt Nam cũng đã đề nghị Campuchia trao quốc tịch cho những người gốc Việt sinh sống ở nước này, tuy nhiên đề nghị trên đã bị phía Campuchia khước từ.

Chính quyền Việt Nam tỏ ra nhất quán trong chính sách của họ đối với người gốc Việt kể từ những năm 90, họ coi những người này là người Campuchia - Tim Frewer

Mặc dù chính quyền Việt Nam không khuyến khích người gốc Việt ở Campuchia quay về, nhưng nhiều gia đình đã thực hiện việc di cư về Việt Nam trong những năm qua do không thể trụ lạiở Cambodia. Năm 2019, RFA đã thực hiện phóng sự về cộng đồng người Campuchia gốc Việt sinh sống tập trung ở khu vực hồ Dầu Tiếng ở tỉnh Tây Ninh, và được người dân ở đây cho biết họ không được chính quyền Việt Nam cấp giấy tờ tuỳ thân cho dù đã trở về được nhiều năm.

Việc không cấp giấy tờ tuỳ thân cho người trở về từ Campuchia rất có thể là vì chính quyền Việt Nam muốn gửi thông điệp cho người gốc Việt rằng về Việt Nam cũng không giải quyết được gì,do vậy sẽ ngăn chặn được làn sóng di cư ồ ạt.

Trong lúc hai nhà nước có những chính sách đối nghịch nhau, một bên muốn đuổi và bên còn lại không muốn nhận, người Campuchia gốc Việt vẫn phải tiếp tục sống trong cảnh bấp bênh với thân phận vô tổ quốc.